Interlingua pro orientales

De tempore in tempore on audi personas qui critica Interlingua, dicente que illo es “troppo europee pro esser lingua international”. Il es ver que le grammatica de nostre lingua es toto europee e que le vocabulario, salvo pauc parolas como mandarin, the, geisha, jujutsu, harakiri, zen, etc., es quasi in le totalitate greco-latin. Dunque, es Interlingua un idoma solmente pro Europa? Le responsa correcte es no. Interlingua, malgrado le origine europee de su elementos, es capace de jocar un rolo extra-europee.

Primo, on debe notar que Interlingua es basate super quatro linguas de controlo de un importantia grandissime in le civilisation europee: anglese, francese, italiano, e espaniol (con portugese), con germano e russo como adjuvantes. Pro isto, illo es ideal como lingua ponte inter le personas qui parla iste linguas.

Secundo, le linguas de controlo non es restringite in lor uso a Europa. Tote le Americas cognosce nulle linguas extra le anglese, francese, espaniol, e portugese. Anque in Africa le linguas anglese e francese joca un grande rolo, e in India le personas culte usa ancora le anglese 42 annos post le concession de lor independentia de Grande Britannia. In Australia on parla anglese como prime lingua. Dunque, un lingua greco-latin pote esser considerate como lingua mundial.

Ma esque serea possibile construer un altere lingua planate, facente concessiones al linguas chinese, japonese, malay, e arabe? Isto es multo dubitose. Inter le multitude de linguas auxiliar proponite in le passato, quasi omnes ha un base europee.

Il es ver que volapük habeva un aere exotic, ma un examination de su parolas demonstra que illos, ben que horribilemente mutilate, es de origine europee.

Anque esperanto es toto europee: un mixtura de parolas francese, anglese, german, con rar parolas ex russo, latino, grec, etc. Mesmo le parolas infamiliar es realmente europee. Per exemplo edzo, (marito) es un retroformation del parola judeo-german rabedzin, e vosto (cauda) es le resultato de mutilar le russe kvost.

Le lingua experimental interglossa, publicate per professor Lancelot Hogben durante le secunde guerra mundial (in 1943), habeva un vocabulario greco-latin (specialmente grec) ma pro placer al populos non-europee, illo habeva un grammatica e syntaxe artificial e multo ingeniose.

Io non sape an iste systema es facile pro chineses, ma lo que es certe es que illo es difficile pro europeos, a causa del impossibilitate de traducer textos ex ulle lingua europee a in interglossa sin reconstruer omne phrases e omne parolas composite.

In su libro One Language for the World (un lingua pro le mundo), Mario Pei cita le opinion de dr. Alexander Gode super iste thema. Gode comencia per scriber un passage in Interlingua:

Le sol dice: “Io me appella sol. Io es multo brillante. Io me leva al est, e quando io me leva, il es die. Io reguarda per tu fenestra con mi oculo brillante como le auro, e io te dice quando il es tempore a levar te. E io te dice: ‘Pigro, leva te. Io non brilla a fin que tu resta al lecto a dormir, sed que tu te leva e labora, que tu lege, e que tu te promena.’”

Postea, ille reconstrue iste passage, substituente le major parte de su parolas per novelle parolas haurite del chinese, japonese, persiano, malay, arabe, e hindustani. Ecce le resultato:

Mata-hari yu: “Wo-ti nama mata-hari. Wo taihen brillante. Wo leva wo a est, dan toki wo leva wo, ada hari. Wo mira per ni-ti fenestra sama wo-ti mata brillante como kin, dan wo yu ni toki ada tempo a lavar ni. Dan wo yu ni: ‘Sust, leva ni. Wo non brilla sam-rap ni tomaru a toko a nemuru, sed wo brilla sam-rap ni leva ni, dan que ni saru kam, ni yomu, dan ni aruku.’”

Le novelle lingua es eminentemente neutral, anque elegante e euphonic. Es illo utile? Infortunate, no. Claro illo es difficile pro europeos proque le sol parolas familiar in illo es brillante, est, levar, fenestra, tempo, etc. Ma illo es difficile in equal mesura pro non-europeos, proque le chineses comprendera solmente le parolas chinese wo-ti, ni, e yu, le japoneses solmente le parolas taihen e nemuru, le malayanos solmente le parolas malay mata-hari e sam-rap. Brevemente, le linguas japonese, chinese, malay, hindustani, e arabe possede in commun solmente rar parolas — naturalmente scientific — que illos ha prendite ex le linguas occidental.

Dunque un lingua consistente de elementos panglobal ha practicamente nulle avantages super un lingua como Interlingua, formate ex le linguas de Europa. Alora, esque le japoneses, le chineses, etc., debe esser excludite del profitos de un lingua auxiliar international?

Claro, certe avantages de Interlingua non existe pro illes. Nos non potera scriber in Interlingua a un japonese monoglotte in le expectation de esser comprendite. Pro asiaticos, pro arabes, pro russos, Interlingua es comprensibile solmente post studio.

Totevia, iste studio vale ben le pena. In le prime placia, Interlingua es un bon introduction al mente europee. Regular e simple, illo da al studente le quintessentia del structura e vocabulario del linguas occidental, disintricate de complicationes regional. Post haber apprendite Interlingua, le studente oriental pote servir se de illo pro communicar con franceses, italianos, espanioles, e con angleses e americanos si istes possede sufficiente intelligentia linguistic pro comprender Interlingua.

Naturalmente, apprender Interlingua sol es plus facile que apprender francese, espaniol, italiano, e anglese, ma si nostre asiatico vole apprender le altere linguas europee, ille trovara que su maestria de Interlingua facilitara multo su progresso in iste studios.

In summa, le character europee de Interlingua non prohibe su utilisation pro le asiaticos. Iste facto non es surprendente, nam le asiaticos ha sovente profitate de discopertas e inventiones occidental. Illes possede (e illos mesmo manufactura e exporta) ferrovias, cannones, automobiles, telephonos, apparatos photographic, computatores, etc. In China, le autoritates ha mesmo reimplaciate le ideas de Confucio con le marxismo, un philosophia essentialmente occidental. Similemente, nos osa sperar que in le futuro iste populos se servira de Interlingua pro communicar con le paises occidental.

Per Brian Sexton, ex Lingua e Vita, Nº 30, 1975 e Nº 62, Januario-April, 1988.